اطلاعاتی از ماه و ویژگی های آن و فواید آن برای زمین+تصویر

 

ماه

ماه «نشانهٔ نجومی: ☾» تنها قمر طبیعی زمین سیارهٔ زمین است و با بازتاباندن نور خورشید، شب‌های زمین را کمی روشن می‌کند.

ماه پنجمین قمر طبیعی بزرگ در منظومه خورشیدی در میان ۱۷۳ ماه موجود در این منظومه است. قطر ماه حدود 3500 کیلومتر است؛ جوّ ندارد و سطح آن از برخورد سنگ‌های آسمانی آبله‌گون است.

قطر کره ماه یک‌چهارم کره زمین است و هیچ سیاره دیگری در منظومه خورشیدی، نسبت به اندازهٔ خود ماهی به این بزرگی ندارد.چگالی ماه چهار پنجم چگالی زمین است.

انسان‌ها از قدیم از کره ماه و چرخش منظم آن برای گاهشماری، به‌ویژه در کشاورزی، بهره می‌گرفتند، مسافران و دریانوردان نیز از نور و حضور ماه برای جهت‌یابی و ناوبری استفاده می‌کردند؛ ماه هم‌چنین در اسطوره‌های اقوام حضور زیادی دارد و در برخی فرهنگ‌ها حتی آن را به عنوان یک ایزد پرستش می‌کرده‌اند. گرانش (جاذبه) ماه باعث به‌وجود آمدن جزر و مد آب‌های کره زمین می‌شود و گرانش کره ماه هم‌چنین باعث باثبات ماندن محور گردش زمین به‌دور خود می‌شود که در صورت عدم وجود ماه، انحراف مداری زمین مرتبا تغییر می‌کرد و این امر باعث آشفته شدن آب و هوا و فصل‌ها در زمین می‌شد.

تصویری از ماه به صورت ناکامل و هلالی

شکل‌گیری ماه

ماه و زمین به‌گونه‌ی هم‌زمان و حدود 4.5 میلیارد سال پیش شکل گرفتند. جرم ماه 1/81ام جرم زمین است. اینکه ماه دقیقا چگونه بوجود آمده هنوز معلوم نشده‌است. ممکن است همراه با زمین در اوایل شکل گیری سامانه خورشیدی شکل گرفته باشد، یا اینکه بعدها جذب میدان جاذبه شده و در مدار قرار گرفته‌است. نظریه‌ای که بیش از دیگر نظریه‌ها پذیرفته شده این است که ماه از برخورد یک سیارک به اندازه مریخ به زمین بوجود آمده‌است.

اثرات متقابل جاذبه‌های زمین و ماه بر همدیگر باعث افزایش مدت حرکت وضعی هر دو جسم شده‌است. برای نمونه، زمانی مدت حرکت وضعی زمین (طول شبانه روز) تنها 10 ساعت بود، اما این زمان به 24 ساعت کنونی افزایش یافته‌است. اگر این روند همچنان ادامه پیدا کند، طول ماهها به 47 روز خواهد رسید. اما مقیاس زمانی این روند بسیار بلندتر از طول عمر خورشید بوده، بنابر این سامانه خورشیدی عمر کافی برای رسیدن به آن زمان را نخواهد داشت. قطر خورشید 400 برابر قطر ماه و فاصله آن از زمین نیز 400 برابر فاصله ماه از زمین است. این اتفاق باعث می‌شود تا هم ماه و هم خورشید به یک اندازه به نظر رسیده و در هنگام خورشیدگرفتگی همه‌ی سطح خورشید گرفته شود.

دهانه‌های برخوردی بر سطح ماه

فاصله

ماه نزدیکترین جرم آسمانی به زمین است و کره ماه در حدود سی‌برابر قطر زمین از زمین فاصله دارد. میانگین فاصله ماه تا زمین ۳۸۴٬۴۰۳ کیلومتر و قطر ماه ۳٬۴۷۶ کیلومتر است. به خاطر این نزدیکی فاصله، ماه در آسمان شب تقریباً به اندازهٔ خورشید دیده می‌شود و گاه با گذر از جلوی خورشید باعث خورشیدگرفتگی نیز می‌شود.

مَهتاب نوری است که از خورشید آمده و از سطح ماه رو به کره زمین بازتابانده شده. نور تقریباً در مدت 1,3 ثانیه فاصله بین زمین تا ماه را طی می‌کند.

ویژگی های فیزیکی

بر خلاف زمین، ماه نه دارای آب است، نه هوا، نه زندگی و نه میدان مغناطیسی. نمی‌توان گفت که ماه کاملاً غیر فعال است، زیرا «ماه‌لرزه» را باید نشانه‌ای از وجود نوعی حرکت در درون آن دانست. قطعاً ماه در دوران گذشته، آتش فشان هایی داشته است؛ اما غالب حفره‌هایی را که در آن می‌بینیم، نتیجه اصابت سنگهای آسمانی در اولین روزهای شکلگیری آن است. بعضی از این حفره‌ها عظیم اند عمق حفره نیوتون 8،000متر است. هنگامی که سفینه فضایی شوروی به نام لونا -3 از پشت ماه عکس گرفت، دانشمندان دیدند که روی پنهان ماه درست مانند روی آشکار آن نیست. در آنجا، تعداد حفره‌ها بسیار بیشتر بود؛ اما به طور کلی، از حفره‌های روی آشنای ماه کوچک‌تر بودند.

جو و خاک

جو کره ماه نسبت به جو زمین بسیار رقیق و ناچیز است و به این خاطر صدا در جو ماه منتقل نمی‌شود و سطح ماه مکانی خاموش و بی‌صدا است. فقدان جو واقعی به این معنی است که در سطح ماه مولکول‌های هوا نیز وجود ندارند تا نور خورشید را بپراکنند و و با این کار در آسمان ماه ایجاد رنگ کنند؛ به این خاطر آسمان ماه همیشه سیاه است.نبود جو هم‌چنین باعث می‌شود که شهاب سنگ های کوچک و بزرگ که پیش از رسیدن به زمین در هوا می‌سوزند در آسمان ماه نسوزند و به آسانی به سطح ماه رسیده و با شدت به آن اصابت کنند.خاک ماه تقریبا یک‌رنگ و در همه‌جا خاکستری رنگ است و با گرد و غباری پوشیده شده که اصطلاحا خاکه سنگ نامیده می‌شود. ماه در زمین خود صفحات زمینی ساخت ندارد و از آن‌جا که در کره زمین کوه‌ها در نتیجه فشرده شدن این صفحات به هم پدید می‌آیند در ماه پدیده کوه زایی منشا زیرسطحی ندارد و تنها بر اثر برخورد شهاب‌ها است که ماه دارای پستی و بلندی‌هایی شده‌است.

دهانه ها و دریاواره ها

بیش از 3.5 میلیارد سال پیش، سطح ماه به شدت توسط شهاب سنگ ها بمباران شد و گودال‌های زیادی به نام دهانه در سطح آن بوجود آمدند. وسعت بعضی از این دهانه‌های برخوردی به 300 کیلومتر (185 مایل) می‌رسد که توسط دیواره‌هایی از کوههای سنگی که بر اثر برخورد شهاب سنگها بوجود آمده‌اند، محصور شده‌اند. بعضی از گودالها، دیوارهای تراس دار یا حلقه‌های کوهستانی هم مرکز داشته و در اکثر آنها قله‌هایی نیز وجود دارند. دهانه‌هایی که رگه‌های بزرگ و درخشان توف نام دارند، بسیار تماشایی هستند. تعدادی از گودالهای بزرگ‌تر از گدازه های آتشفشانی پر شده و دریاهایی در سطح ماه بوجود آورده‌اند.

سوی رو به زمین کره ماه (سوی نزدیک)، ظاهری بسیار متفاوت نسبت به سوی دور آن دارد. علت آن اینست که پهنه‌های زیادی از این سوی ماه بر اثر فعالیت‌های آتشفشانی با گدازه‌های تیره‌رنگ پوشیده شده‌اند و آبگریوارهای گوناگونی را بوجود آورده‌اند ولی سوی دور ماه همچنان به شکل قدیم یعنی آکنده از گودال باقی مانده‌است.

نام دریاوارها و دهانه‌های اصلی سمت پیدای ماه

دریاوارهای ماه

نام فارسی	نام لاتین	عرض	طول	قطر
دریای مار	Mare Anguis	۲۲٫۶° شمالی	۶۷٫۷° شرقی	۱۵۰ کیلومتر
دریای نیمروزی	Mare Australe	۳۸٫۹° جنوبی	۹۳٫۰° شرقی	۶۰۳ کیلومتر
دریای شناخته	Mare Cognitum	۱۰٫۰° جنوبی	۲۳٫۱° غربی	۳۷۶ کیلومتر
دریای بحران ها	Mare Crisium	۱۷٫۰° شمالی	۵۹٫۱° شرقی	۴۱۸ کیلومتر
دریای باروری	Mare Fecunditatis	۷٫۸° جنوبی	۵۱٫۳° شرقی	۹۰۹ کیلومتر
دریای سرما	Mare Frigoris	۵۶٫۰° شمالی	۱٫۴° شرقی	۱۵۹۶ کیلومتر
دریای هومبولت	Mare Humboldtianum	۵۶٫۸° شمالی	۸۱٫۵° شرقی	۲۷۳ کیلومتر
دریای نمناکی	Mare Humorum	۲۴٫۴° جنوبی	۳۸٫۶° غربی	۳۸۹ کیلومتر
دریای رگبارها	Mare Imbrium	۳۲٫۸° شمالی	۱۵٫۶° غربی	۱۱۲۳ کیلومتر
دریای هوشمندی	Mare Ingenii	۳۳٫۷° جنوبی	۱۶۳٫۵° شرقی	۳۱۸ کیلومتر
دریای آبخوست ها	Mare Insularum	۷٫۵° شمالی	۳۰٫۹° غربی	۵۱۳ کیلومتر
دریای کناره ها	Mare Marginis	۱۳٫۳° شمالی	۸۶٫۱° شرقی	۴۲۰ کیلومتر
دریای مسکوی	Mare Moscoviense	۲۷٫۳° شمالی	۱۴۷٫۹° شرقی	۲۷۷ کیلومتر
دریای شهد	Mare Nectaris	۱۵٫۲° جنوبی	۳۵٫۵° شرقی	۳۳۳ کیلومتر
دریای ابرها	Mare Nubium	۲۱٫۳° جنوبی	۱۶٫۶° غربی	۷۱۵ کیلومتر
دریای شرقی	Mare Orientale	۱۹٫۴° جنوبی	۹۲٫۸° غربی	۳۲۷ کیلومتر
دریای آرامی	Mare Serenitatis	۲۸٫۰° شمالی	۱۷٫۵° شرقی	۷۰۷ کیلومتر
دریای اسمیت	Mare Smythii	۱٫۳° شمالی	۸۷٫۵° شرقی	۳۷۳ کیلومتر
دریای کف آلود	Mare Spumans	۱٫۱° شمالی	۶۵٫۱° شرقی	۱۳۹ کیلومتر
دریای اسایش	Mare Tranquillitatis	۸٫۵° شمالی	۳۱٫۴° شرقی	۸۷۳ کیلومتر
دریای خیزاب ها	Mare Undarum	۶٫۸° شمالی	۶۸٫۴° شرقی	۲۴۳ کیلومتر
دریای بخارها	Mare Vaporum	۱۳٫۳° شمالی	۳٫۶° شرقی	۲۴۵ کیلومتر
اقیانوس طوفان ها	Oceanus Procellarum	۱۸٫۴° شمالی	۵۷٫۴° غربی	۲۵۶۸ کیلومتر

همچنین ناحیه‌ای در سمت پنهان ماه طی مدت کوتاهی اشتباهاً به صورت یک دریاوار فرض شد و به نام "دریای رؤیاها (Mare Desiderii) نامیده شد ولی این دریاوار امروزه به رسمیت شناخته نمی‌شود.

دریاچه وار های ماه

دریاچه‌مانندهایی نیز بر روی ماه قرار دارند که دشت‌های بازالتی کوچکی هستند و دریاچه‌وار (lacus) نامیده می‌شوند.

نام فارسی	نام لاتین	عرض	طول	قطر
دریاچه تابستانی	Lacus Aestatis	۱۵٫۰° جنوبی	۶۹٫۰° غربی	۹۰ کیلومتر
دریاچه پاییز	Lacus Autumni	۹٫۹° جنوبی	۸۳٫۹° غربی	۱۸۳ کیلومتر
دریاچه نیکی	Lacus Bonitatis	۲۳٫۲° شمالی	۴۳٫۷° شرقی	۹۲ کیلومتر
دریاچه اندوه	Lacus Doloris	۱۷٫۱° شمالی	۹٫۰° شرقی	۱۱۰ کیلومتر
دریاچه برتری	Lacus Excellentiae	۳۵٫۴° جنوبی	۴۴٫۰° غربی	۱۸۴ کیلومتر
دریاچه شادی	Lacus Felicitatis	۱۹٫۰° شمالی	۵٫۰° شرقی	۹۰ کیلومتر
دریاچه خوشی	Lacus Gaudii	۱۶٫۲° شمالی	۱۲٫۶° شرقی	۱۱۳ کیلومتر
دریاچه زمستان	Lacus Hiemalis	۱۵٫۰° شمالی	۱۴٫۰° شرقی	۵۰ کیلومتر
دریاچه نرمی	Lacus Lenitatis	۱۴٫۰° شمالی	۱۲٫۰° شرقی	۸۰ کیلومتر
دریاچه تحمل	Lacus Luxuriae	۱۹٫۰° شمالی	۱۷۶٫۰° شرقی	۵۰ کیلومتر
دریاچه مرگ	Lacus Mortis	۴۵٫۰° شمالی	۲۷٫۲° شرقی	۱۵۱ کیلومتر
دریاچه فراموشی	Lacus Oblivionis	۲۱٫۰° جنوبی	۱۶۸٫۰° غربی	۵۰ کیلومتر
دریاچه نفرت	Lacus Odii	۱۹٫۰° شمالی	۷٫۰° شرقی	۷۰ کیلومتر
دریاچه پشتکار	Lacus Perseverantiae	۸٫۰° شمالی	۶۲٫۰° شرقی	۷۰ کیلومتر
دریاچه تنهایی	Lacus Solitudinis	۲۷٫۸° جنوبی	۱۰۴٫۳° شرقی	۱۳۹ کیلومتر
دریاچه رویاها	Lacus Somniorum	۳۸٫۰° شمالی	۲۹٫۲° شرقی	۳۸۴ کیلومتر
دریاچه امید	Lacus Spei	۴۳٫۰° شمالی	۶۵٫۰° شرقی	۸۰ کیلومتر
دریاچه زمان	Lacus Temporis	۴۵٫۹° شمالی	۵۸٫۴° شرقی	۱۱۷ کیلومتر
دریاچه هراس	Lacus Timoris	۳۸٫۸° جنوبی	۲۷٫۳° غربی	۱۱۷ کیلومتر
دریاچه بهار	Lacus Veris	۱۶٫۵° جنوبی	۸۶٫۱° غربی	۳۹۶ کیلومتر

خلیخ وارها و مرداب وارها

مجموعه‌ای از عوارض سطحی کره ماه با نام خلیج‌وار (sinus) و مرداب‌وار (paludes) نامیده می‌شوند:

نام فارسی	نام لاتین	عرض	طول	قطر
مرداب همه گیری ها	Palus Epidemiarum	۳۲٫۰° جنوبی	۲۸٫۲° غربی	۲۸۶ کیلومتر
مرداب پوسیدگی	Palus Putredinis	۲۶٫۵° شمالی	۰٫۴° شرقی	۱۶۱ کیلومتر
مرداب خواب	Palus Somni	۱۴٫۱° شمالی	۴۵٫۰° شرقی	۱۴۳ کیلومتر
خلیج جوشان	Sinus Aestuum	۱۰٫۹° شمالی	۸٫۸° غربی	۲۹۰ کیلومتر
خلیج عشق	Sinus Amoris	۱۸٫۱° شمالی	۳۹٫۱° شرقی	۱۳۰ کیلومتر
خلیج ناهمواری	Sinus Asperitatis	۳٫۸° جنوبی	۲۷٫۴° شرقی	۲۰۶ کیلومتر
خلیج هماهنگی	Sinus Concordiae	۱۰٫۸° شمالی	۴۳٫۲° شرقی	۱۴۲ کیلومتر
خلیج ایمان	Sinus Fidei	۱۸٫۰° شمالی	۲٫۰° شرقی	۷۰ کیلومتر
خلیج شرف	Sinus Honoris	۱۱٫۷° شمالی	۱۸٫۱° شرقی	۱۰۹ کیلومتر
خلیج تیراژه	Sinus Iridum	۴۴٫۱° شمالی	۳۱٫۵° غربی	۲۳۶ کیلومتر
خلیج لونیک	Sinus Lunicus	۳۱٫۸° شمالی	۱٫۴° غربی	۱۲۶ کیلومتر
خلیج رکس	Sinus rex	۲٫۴° شمالی	۱٫۷° شرقی	۳۳۵ کیلومتر
خلیج ژاله	Sinus Roris	۵۴٫۰° شمالی	۵۶٫۶° غربی	۲۰۲ کیلومتر
خلیج کام یابی	Sinus Successus	۰٫۹° شمالی	۵۹٫۰° شرقی	۱۳۲ کیلومتر

برخی منابع همچنینی مرداب‌واری با نام مرداب مه‌ها (Palus Nebularum) به مختصات ۳۸٫۰° شمالی و ۱٫۰° شرقی در فهرست‌هایشان می‌آورند ولی این مرداب‌واره از سوی اتحادیه اخترشناسی جهانی (IAU) به رسمیت شناخته نشده.

حرکات ماه

انسان‌ها از قدیم از کره ماه و چرخش منظم آن برای گاهشماری، به‌ویژه در کشاورزی، بهره می‌گرفتند، مسافران و دریانوردان نیز از نور و حضور ماه برای جهت‌یابی و ناوبری استفاده می‌کردند؛ ماه هم‌چنین در اسطوره‌های اقوام حضور زیادی دارد و در برخی فرهنگ‌ها حتی آن را به عنوان یک ایزد پرستش می‌کرده‌اند. گرانش (جاذبه) ماه باعث به‌وجود آمدن جزر و مد آب‌های کره زمین می‌شود و گرانش کره ماه هم‌چنین باعث باثبات ماندن محور گردش زمین به‌دور خود می‌شود که در صورت عدم وجود ماه، انحراف محوری زمین مرتبا تغییر می‌کرد و این امر باعث آشفته شدن آب و هوا و فصل‌ها در زمین می‌شد.

نیم‌کره‌ای از ماه به طور دائمی رو به زمین قرار دارد که سمت پیدای ماه نامیده می‌شود. نیمه پنهان ماه را سمت پنهان ماه می‌نامند. هر روز قمری به اندازه ۱۷.۳ روز زمینی طول می‌کشد.ماه هر سال ۲ سانتیمتر از زمین دور می‌شود.

چرا ماه روی زمین سقوط نمی کند؟

زمین با نیروی گرانش ماه را به سوی خود می‌کشد. اگر انسان ماه را که در حقیقت بی وقفه به دور سیاره ما می‌چرخد، از گردش باز می‌داشت، ماه فقط برای مدت کوتاهی ثابت می‌ایستاد، آنگاه با سرعتی فزاینده به سمت زمین می‌شتافت و در نهایت با آن برخورد می‌کرد. البته این عمل میسر نیست. ماه از همان زمانهای اولیه با سرعتی برابر ۳۶۵۹ کیلومتر در ساعت به دور زمین در حال گردش بوده‌است. در اثر این حرکت گردشی، یک نیروی گریز از ممرکز به سمت خارج ایجاد می‌شود، که درست به اندازه نیروی گرانش زمین که به سمت داخل کشش دارد، است. این دو نیروی مخالف، اثر یکدیگر را بطور متقابل خنثی می‌کنند، به نحوی که ماه هموراه بر مدار خود باقی می‌ماند.

هلال و بدر چگونه تشکیل می شود؟

خورشید خود می‌درخشد، ماه را از این رو می‌بینیم که خورشید به آن می‌تابد. اگر آن روی ماه که به سوی ماست، بطور کامل مورد تابش خورشید قرار گیرد، ما ماه را بصورت قرص کامل و به عبارت دیگر در حالت بدر مشاهده می‌کنیم. اگر نور خورشید فقط قسمتی از آن روی ماه را که بسوی ماست در بر گیرد، ما ماه را بر حسب میزان تابش نور بصورت هلال باریک نوری، نیم قرص و یا به صورت یک گلوله تقریباً گرد نورانی می‌بینیم. این پدیده‌های نوری را فازها یا صورتهای مختلف ماه می‌نامند.

هنگامی که ماه در جهت تابش خورشید قرار گیرد، دیده نمی‌شود، زیرا در تابش شدید خورشید محو می‌گردد و علاوه بر این، آن روی ماه که بسوی ماست مورد تابش واقع نمی‌گردد. این وضعیت را ماه نو می‌نامیم. اکنون ماه بر روی مدار خود به حرکت ادامه می‌دهد و پس از چند روز به طور محسوسی در سمت چپ و یا در شرق خورشید واقع می‌شود. در این وضعیت قسمت کوچکی از نیمه رو به زمین ماه، تحت تابش نور خورشید قرار می‌گیرد. در این دوران ماه را در اوایل شب بصورت داس باریکی که البته روز به روز بر قطر هلال آن افزوده می‌شود، مشاهده می‌کنیم، زیرا در این وضع ماه بعد از خورشید غروب می‌کند.

تقریباً یک هفته پس از ماه نو، از دید ناظر زمینی، ماه دقیقا از پهلو مورد تابش نور خورشید واقع می‌شود. در این حالت انسان نیمی از ماه را تاریک و نیم دیگر را روشن می‌یابد؛ این وضعیت یک چهارم نخست نامیده می‌شود. دوباره یک هفته بعد، ماه از دید این ناظر، دقیقا در مقابل خورشید قرار می‌گیرد. در این حالت ماه به صورت قرص کامل نورانی می‌شود، که به آن بدر (یا در اصطلاح عامیانه ماه شب چهاردهم) می‌گویند.

از این حالت به بعد از قطر قسمت نورانی ماه کاسته می‌شود. تقریباً هفت روز پس از بدر، دوباره یک چهارم دوم حادث می‌شود. ماه در این حالت از دید ناظر زمینی اکنون در سمت راست یا در غرب خورشید قرار دارد و به عبارت دیگر قبل از طلوع خورشید در آسمان صبحگاهی پدیدار می‌شود، تا بالاخره دوباره به وضعیت ماه نو می‌رسد.

گام های ماه

همیشه ۵۰ درصد سطح ماه در معرض نور خورشید قرار دارد. میزان ناحیه روشن ماه، به موقعیت ماه نسبت به زمین و خورشید بستگی دارد. اندازه ناحیه قابل رویت، از کاملاً تاریک تا ماه کامل متغیر است. این دوره کامل هشت مرحله دارد که اهله ماه نامیده می‌شوند. چرخه گام های ماه، هر 29.53 روز کامل می‌شود.

منازل ماه

منازل ماه تقسیم بندی حرکت شبانه‌روزی ماه نسبت بر روی دایرةالبروج می باشد که به ۲۸ منزل تقسیم شده است.

رخگردی

رخگردی یا لیبراسیون پدیده پدیدار شدن ۹ درصد از گوشه های نیمه ناآشکار ماه بصورت متناوب در زمانبندی گردش ماهانه ماه است.

برنامه های اکتشافاتی

انسان تاکنون 73 مأموریت فضایی به سوی ماه انجام داده‌است. تغییرات دمایی زیاد بر سطح ماه، تابش‌های زیان بار کیهانی و بارش انواع شهاب‌سنگ‌ها اسکان انسان در ماه را با دشواری‌هایی روبه‌رو می‌کند. پژوهشگران آژانس فضایی ژاپن موفق به کشف حفره‌ای گدازه‌ای در کره ماه شده‌اند که به باور آن‌ها این حفره مکانی مناسب برای ساخت اقامتگاه‌های فضایی در آینده‌ای نه چندان دور خواهد بود.

سفر به ماه با فناوری‌های کنونی سه روز به‌درازا می‌کشد و ماه تنها کره خارج از زمین است که انسان‌ها بر آن گام نهاده‌اند. در سال 1969 سازمان ناسا اعلام کرد که نخستین فضانوردان به نام‌های نیل آمسترانگ و باز آلدرین در قالب پروژه آپولو بر سطح ماه فرود آمدند.

منبع: fa.wkipedia.org (ویکی پدیا دانشنامه آزاد)